انسان از نگاه قرآن   گزیده جلسه هجدهم

انسان از نگاه قرآن
گزیده جلسه هجدهم

✅ گفتیم یکی از صفات نکوهیده‌ی انسان عجله است. موارد زیر، برخی از مصادیق عجله ممدوح است:
عجله در خیرات، انفاق، اداء نماز، هدایت مردم، توبه، علم و یادگیری، مناجات با خدا است.
در سوره‌ طه آیات ۸۶ و ۸۷ خدا به موسی فرمود: با امت خود بیا تا من الواح تورات را به شما بدهم که بروید عمل کنید.
موسی حرکت کرد به طرف طور، امت هم پشت سر ایشان بودند. اما طوری حرکت کرد که امت جا ماندند و ایشان زودتر آمدند. خدا او را متنبه کرد و فرمود: چه شد از قومت سبقت گرفتی؟ عرض کرد آن‌ها در پی من بودند رد پای من را می‌دیدند و حواسم بود که من را گم نکنند ولی من بسوی تو شتاب کردم تا تو از من خوشنود شوی.
امام صادق(ع) می‌فرمایند: کسی‌که اشتیاق به لقاء پروردگار داشته باشد، تمام نظر و هدفش شتاب در رسیدن به او است و این رضای خدا است.

✅ یک صفت نکوهیده‌ی دیگر انسان، تنگ‌نظری است.
در سوره‌ اسراء آیه ۱۰۰ فرمود: پیامبر ما! بگو اگر خزانه‌ی پروردگار را هم داشته باشید، نگه می‌دارید. می‌ترسید که انفاق باعث تنگ‌دستی شما شود.

در قرآن فرمود: وَ كَانَ الْإِنْسَانُ قَتُورًا
قتور، صیغه‌ی مبالغه از ماده قتر به معنای امساک و نگه داشتن است. قتور یعنی بسیار نگه‌دارنده.
بخل در لغت به معنای امساک و سخت‌گیری است اما در اصطلاح علماء علم اخلاق، بخل یعنی جایی که سزاوار است انسان بذل و بخشش کند، امساک کند.
بخل هم در مسئله‌ی مالی است هم در مسئله‌ی غیر مالی.

🔹بخل در مال، در سه حالت تصور می‌شود:
۱. حالت تفریط: بذل مال در جای‌که شایسته است ولی امساک می‌کند.
۲. حالت افراط: جایی‌که نباید مصرف کند ولی مصرف می‌کند که به آن اسراف می‌گویند.
۳. حالت اعتدال: در جایی‌که باید بذل مال کند، بخشش می‌کند. این صفت سخاوت است.

🔹بخل در مسئله‌ی مالی چند قسم دارد:
۱. بخل در حقوق واجبه‌ی الهی: مثل خمس، زکات، نفقه‌ی اهل و عیال.
۲. بخل در حقوق مستحبی: انفاق نمی‌کند.
۳. دوست دارد آن‌چه در دست دیگری است برای خودش باشد. معمولا در روایات از تنگ‌نظری به دو واژه شُحّ و بخل تعبیر می‌کنند.
امام صادق(ع) می‌فرمایند: تنگ‌‌نظری در قالب شُح بدتر از تنگ‌نظری در قالب بخل است.
بخیل کسی است که نسبت به آن‌چه که دارد تنگ‌نظر است، اما تنگ‌نظری در قالب شح به نحوی است که به آن‌چه مردم دارند و به آن‌چه خودش دارد، تنگ‌نظر است، تا جایی‌که نمی‌تواند ببیند چیزی در دست دیگری است تا آرزو می‌کند آن‌چیز، برای خودش باشد.
حضرت می‌فرمایند: انسان سیر شدنی نیست و به آن‌چه که خدا به او داده قناعت نمی‌کند.
۴. بخلی که حتی برای خودش هم خرج نمی‌کند.
امیرالمومنین(ع) می‌فرمایند: فقیرترین مردم کسی است که به خرج خودش هم روا ندارد در حالی‌که وسعت مالی دارد و همه پول را برای غیر خودش نگه می‌دارد. ایشان در حدیثی دیگر می‌فرمایند: بخل بدتر از فقر است. چون فقیر چیزی ندارد که خرج کند اما بخیل دارد و خرج نمی‌کند.
۵. بدترین مصداق بخل این است که حتی حاضر نیست دیگری به کسی کمک کند. امام صادق(ع) می‌فرمایند: امیرالمومنین برای کسی پنج بار شتر خرما فرستاد. کسی به حضرت عرض می‌‌کند: او ‌که این‌قدر از شما نخواسته بود و یک بار شتر هم به او می‌دادید کافی بود. حضرت فرمودند: خداوند امثال تو را زیاد نکند. من می‌خواهم بخشش کنم و تو بخل می‌کنی.

🔹از دیگر مصادیق بخل، بخل در سلام کردن، بخل در صلوات هنگام شنیدن نام رسول اکرم، گفتن حرف حق، انجام واجبات الهی، گفتن حرف راه‌گشا، شهادت دادن و انجام کار نیک می‌باشد.

✅ دیگر صفت نکوهیده‌ای که قرآن کریم یاد می‌کند، صفت حرص است و از آن با واژه‌ی هلوع تعبیر می‌کند.
در سوره‌ معارج آیه ۱۹ می‌فرماید: بی‌تردید انسان، بسیار حریص است.
صفت حرص از نظر عالمان علم اخلاق، یک حالت نفسانی است که انسان را وادار می‌کند چیزی از امور دنیا را بدست بیاورد که مورد احتیاجش نیست و برای او فایده ندارد.
این صفت از مصادیق قوه‌ی شهویه در حد افراط آن است.
از امیرالمومنین(ع) سوال کردند: حقیقت حرص چیست؟ فرمودند: طلب کردن یک امر کم، با صرف کردن یک امر زیاد.
یعنی انسان چیزی را سرمایه‌گذاری می‌کند و محصولش را بدست می آورد ولی می‌بیند که این کاری که کرده ارزشش را نداشت.
دعای پیامبر و آل پیامبر این است:
اَللَّهُمَّ اُرْزُقْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ اَلْعفَافَ وَ اَلْكفَافَ؛ خدایا به محمد و آل محمد، عفاف و کفاف را روزی کن.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
استاد سیدمحمدباقر علوی تهرانی
جلسه ۱۸ | شبـهای ماه مبارک رمضان
مسجد حضرت امیر علیه السلام
موضوع: انسان از نگاه قرآن

@Fares_ir